Рускиот хадронски колајдер ќе открива нови тајни

Во медиумите колајдерот NICA често се нарекува „помлад брат“ на Големиот хадронски колајдер (LHC) во ЦЕРН. Во што се огледа нивната сродност? Дали на кој било начин соработувате со ЦЕРН?

Можам да кажам дека со ЦЕРН остваруваме повеќекратна соработка. Пред сè Дубна учествуваше во развојот на неколку клучни технологии за Големиот хадронски колајдер (LHC), поточно во технологијата за дијагностика на скопот честици. Имено, дијагностиката за време на првото пуштање на снопот при прилагодувањето на LHC беше извршена со опрема која за ЦЕРН ја обезбеди нашиот институт.

Дубна за LHC разви уште еден уникатен уред – систем за придушување на кохерентните осцилации на снопот. За негов развој беа потребни неколку години и во него учествуваа неколку руски претпријатија, вклучително и воени – и денес овој систем е составен дел од LHC и функционира во неговиот севкупен енергетски дијапазон. Благодарение на овој уред параметрите на снопот се стабилни подолг временски период, па на тој начин се обезбедува ефикасна работа на колајдерот.

Освен тоа, одредени поранешни соработници од нашиот институт сега се вработени во ЦЕРН и се одговорни за работата на неколку акцелератори во синџирот на подготовка на снопот.

На кој начин е ЦЕРН вклучен во проектот NICA?

ЦЕРН покажа заинтересираност за учество многу пред проектот NICA да биде започнат. Во 2008 година потпишавме генерален договор со ЦЕРН во рамките на кој оваа организација ја изрази својата подготвеност да учествува во изградбата и во работата на рускиот хадронски колајдер. Според тоа, веќе неколку години мошне блиску соработуваме и вршиме размена на технологии и достигнувања. Нивните стручњаци редовно гостуваат кај нас, а нашите кај нив, ние учествуваме во експерименти на нивните системи, а тие на нашите. Подготвуваме заеднички научни изданија и заеднички ја користиме опремата за експерименти.

Фото: ИТАР-ТАСС.

Институтот за нуклеарни истражувања во Дубна и трансуранските елементи

Обединетиот институт за нуклеарни истражувања во Дубна е основан во 1956 година. Денес во него работат 5.000 научници од 18 земји. Основни области на истражувањата се физика на елементарните честици и нуклеарна физика.

Институтот се стекна со светска слава со синтетизирање на таканаречените трансурански елементи. Овие, главни екстремно радиоактивни елементи, се потешки од уранот и не постојат во природна состојба на земјата. Поголемиот дел од нив се исклучително нестабилни и можат да бидат добиени само при мошне сложени нуклеарни реакции. Оттука проширувањето на таблицата на Менделеев претставува своевидно испитување на границите на физичкиот свет. Научниците од Дубна први ги синтетизираа нивите постабилни елементи од бројот 113 до 118. Во чест на откритијата остварени во институтот во Дубна, елементот со број 106 е наречен дубниум.

Руска реч на македонски

Освен тоа, соработниците на ЦЕРН се членови на нашиот стручен комитет и во акцелераторскиот и во детекторскиот сегмент. Тие двапати годишно вршат прегледи на клучните технолошки решенија на нашиот проект. ЦЕРН, исто така, ни ги става на располагање и своите софтверски решенија за проучување на динамиката на снопот, како и програмите за администрирање.

Кои од вашите странски колеги се заинтересирани за учество во проектот?

Генерална спогодба за соработка е потпишана со неколку организации. Покрај ЦЕРН, тука се Националната лабораторија „Брукхејвен“(BNL) и Националната акцелераторска лабораторија „Енрико Ферми“ („Fermilab“) – двата најголеми американски акцелераторски центри, Потоа, тука е и германскиот Центар за проучување тешки јони „Хелмхолц“ (GSI) од Дермштат и Асоцијацијата „Хелмхолц“ – најголема научно-истражувачка организација во Германија, и нивниот проект FAIR кој е насочен кон истата област на физички истражувања како и NICA, така што со нив соработуваме многу блиску.

Во август годинава го организиравме првиот меѓународен форум за сите земји што сакаат да се вклучат во нашиот проект. Во Дубна допатуваа претставници на 11 земји, меѓу кои од Германија, Италија, од Јужноафриканската Република и од Индија. Форумот придонесе шест земји да потпишат протокол за подготвеност за полноправно учество во проектот. На форумот беа присутни и претставници од Министерството за наука и технологија на Кина и во оваа пригода се договоривме дека до крајот на годинава ќе потпишеме иста таква спогодба и со нив. Инаку, веќе соработуваме со Институтот за физика на плазмата при Кинеската академија на науките, кој развива суперспроводливи елементи за проектот NICA.

Кои ќе бидат главните области на истражување на рускиот хадронски колајдер?

Утврдивме две основни насоки. Првата, секако, се однесува на фундаменталните науки. Пред сè станува збор за истражувања во областа на високите густини на нуклеарната материја. Густата на жешката нуклеарна материја е мошне актуелна тема во светската физика, особено во последниве 10-12 години. Таа е исклучително интересна поради тоа што според современите теориски сфаќања материјата токму во таква состојба (слободните кваркови и глуони заедно со протоните и неутроните образувани од нив) постоела во раните фази на настанокот на вселената. Проучувањето на состојбата на кварк-глуонската материја ќе помогне да се дојде до одговор на прашањето: како се образувала материјата за време на настанокот на вселената и според кои закони слободните кваркови образувале нуклеони?

Другата насока ги опфаќа практичните истражувања. За нас се најзначајни оние од доменот на нуклеарната медицина. Користејќи го искуството од работата со суперспроводливите акцелератори, во иднина можеме да започнеме производство на компактни акцелератори за медицински цели кои прекрасно би се користеле за терапија кај онколошките заболувања со сноп честици. Во светот денес постојат околу 15 – 20 такви центри во кои се лекуваат десетици илјади болни годишно. Очекуваме дека наскоро во оваа област наскоро ќе им се приближиме на колегите од странство, а акцелераторските технологии што ги користиме во проектот NICA ќе бидат користени во нашите центри за нуклеарна медицина.

Освен тоа, подготвени сме на акцелераторите на колајдерскиот систем NICA да вршиме тестирање на опрема за космичката индустрија, односно да го испитуваме влијанието на јонизирачките зрачења на електронската компонента на интегрални кола и разни електронски системи за вселенските летала. Можеме да извршиме лабораториска симулација на условите во кои ваквите системи би се нашле во вселената.

Уште една мошне важна практична област се информациските технологии. Веќе работиме на развој на елемент со грид-структура за обработка на податоци добиени во рамките на експериментот на Големиот хадронски колајдер во ЦЕРН. Наскоро тоа ќе биде еден од најголемите системи за дистрибуирана компјутерска техника во Русија – своевиден „виртуелен суперкомпјутер“, кој секако ќе се користи и за проектот NICA.

Сите права ги задржува „Росијскаја Газета“.