Хомjаков: витезот на слободата

Воовојтекстќепродолжимедагиследимеидеитенаоригиналнатаруска „школа“ – словенофилите. ОткаковопоследниоттекстгопретставивмеКирејевски, сегаќесеосврнеменанеколкуклучнизабелешкинаА. С. Хомјаков (1804-1860). Нанекојначин, идеитенаКирејевскиисловенофилитесвојотврвенизразќегодобијатвоучењатанаХомјаков.  

Хомјаковбилстрашенинтелект - неговатаерудицијабилапростоневеројатна. Познавалисторија, философија, богословие, лингвистика, математикаифизика, асезанимавалсоземјоделие, патентиралпрактичниизуми, машини, пушки... Страснополемизираливоговорништвотомунемалорамен. НадрагаволјаисоогроменжарвлегувалвополемикимеѓуинтелектуалнитекруговивоРусија, независнозакаквитемидасеработело. Простообожавалдаполемизира, аималвремеиенергијаидапишува. Апишувалмногу, неговитесобраниделанадминуваат 4000 страници,  асодржатодпоемиитрагедии, прекуполитичкитрактати, историософскиопсервацииифилософскианализидорелигиозниибогословскитекстови.

Овојдлабокообразованисестраноспособенблагородник, инсистиранаградењенанационалнамислакојаќепочиванаправославнитемели. Неговатасоцијалнатеоријадиректноеинспириранаодрелигијата. Впрочем, тојкакосамодагипревелбогословскитепоимивосоцијалнатасфера. ВосвојатаобемнаинезавршенаработаБелешкизасветскатаисторија,Хомјаковнаогроменисторискиматеријал (одантикатадосредниотвек), јатестирасвојатахипотезазаоформувачкотоисторисконачело - верата. Изанего, какоизаКирејевски, Чаадајев, ивоопштозацелатасловенофилскатрадиција – вератаеконститутивенсоцијаленфактор. Онаштоесуштинсковоисторискиотпроцесе – религијата. Тојуверува: „Ќеповторамуштееднаш – поважноодбилокоиматеријалниуслови, одсекаквополитичкоуредување, одсекаквиодносимеѓуграѓаните, сепреданијатаивератананародот.“ Различнитевероисповедидетерминираатодреденменталитет, којподоцнапродуцираодредениисторискинастани – етевакасумарнобиможеладасепоедноставипозицијатанаХомјаков. Впрочем, какоштосамиотистакнува: „Верата [...], екрајнатаинајвисокатаграницананародниотразвој. Лажнаиливистинита, таавосебегоопфаќасиотсветначовековитезамислиичувства. Затоаситепоими, ситестрасти, целиотживотодвератадобиваособенкарактер, какоштотие, одсвојастрана, втиснуваатвонеанеизбришливитрагови.“

Натојначин, Хомјаковсеобидувапрекурелигијатадагопротолкувасветскиотисторискиразвој. Патака, тојзадајадемонстрираовааидеја, ситерелигиигиделинадвегрупи: 1. ирански2. кушитски. Водоминантноиранскитерелигиивладееслободата, духотитворечкиотпорив, водоминантнокушитските – нужноста, присилатаиматеријата.Овиедвесилигоодредувааттекотнаисторијата. ОдовдетојќејаконстатираиборбатанаИстокотиЗападот. Воедниотеолицетворенаслободата, вовториотнужноста. Павотаасмислатојќерече: „БорбатанахристијанскиотИстокихристијанскиотЗападеборбанаиранскиотикушитскиотелементвнатревохристијанскиотсвет, борбапомеѓудуховнатаслободаиматеријалнатанужност, моралотимистицизмот.“ 

ОдтукаикритикатазаЗападот. Западнатарелигијапроизвела, спореднего, ропскименталитет. Тојгикритикуваикатолицизмотипротестантизмот. Западнотохристијанство, гозагубилоиранскиотпринципигоотелотворилокушитскиот. Католицизам, наместослободен, творечкиодносконБога, станалхиерархијаипотчинетост. ВозападнатаЦрква, велиХомјаков, местотонаДухотБожјиеотстапенo на „чисторационалистичкаталогика.“ Овапроизвелоодличнаорганизација, носеизгубиласлободата. „Натојначин, хиерархијатаотелотворенавоеденчовек - Папата –  сепретворавотиранија ... христијанитесепретворениворобови“ – велиХомјаков. Какологичнапоследицанаовасејавилпротестантизмот, тоједноставноереакција, побунапротивтоанаметнатоединствоипотрагапослободата. Toj e бунтпротивтиранијатанаразумотодкојсераѓаропството. Едноставно, споредХомјаков, протестантизмоте „чедо“ налатинството. Затоаитаму, наЗапад, поединецотнееслободен, зоштоопштествотогопотиснало, заробило. 

 Воправославието, пак, серазбира, еотелотворениранскиотпринцип, автентичниотиранскидух, ХомјаковгогледаединственокајСловените, ворускиотнарод. Сотоаконечно, пронајденаеосноватазамесијанскатаулоганаРусија.Акодосега, таабиланадвородсветско - историскитепроцеси, „какорезултатнапосебнаисторискасудбинапреполнасоразновиднистрадањаинерамноправниборби,“ сега, таа - зачувувајќигоизворнотохристијанство - ќепретставувамодел, којќегоимапоследниотзборнасветско - историскатасцена.

Тоаетака, споредХомјаков, отиврзоснованапретходнитеанализисепокажувадекасамовоправославиетоимаединствовомноштво, (соборност), додекавокатолицизмотимаединствобезслобода, додекавопротестантизмотслободабезединство. Самоправославиетојаотелотворуваслободатаитоавоинизединствотовомноштвото. 

ТоабилоцелтанаХомјаков – каковрзоснованаовојиранскипринцип, отелотворенвоправославието, дагооствариидеалотнасоборноста. Гледаме, овојтеолошкитермин – соборност, Хомјаковгововедувавосоцијално – политичкатасфераисеобидувапрекунегодапокажекакотребадасеорганизираедноопштество. Соборност, неесамобогословско - философскакатегорија, тукуисоцијалнакатегоријакојастануваосновазаостварувањенанеговотопоимањенаопштествениотидеал, конципиранпоугледнаЦркватакакоидеалназаедница. СоборнотоединствоеопштествениотидеалнаХомјаков, споредкојтребадасеустроиРусија. Аопштеството, соодветнонаоватребадабидесоборно – заедницанаслободнилуѓе, анекакоонанаЗапад – заедницанаробови. Секоезападноопштествоеорганизираноисилносамовомератавокојаезагушенаслободатанапоединецот. Западот, вокојеотелотворенрационализмотиримскотоправо, еврвенизразнатаквоопштество, сметаХомјаков. 

КакоиситесловенофилииХомјаковопштествотогосфаќалкакоорганизам,  анекакомеханизам. Секаковопштественколективитет, воосноваездружувањенамноштво, нооколунекаквацел, некаковзаедничкиинтересилиафинитет, ноединствотовотаквиколективитетинеесоборноединствокоесетемелинадуховнатаврсканечленовите. Соединувањетовособорностанеемеханичко, какокајдругитеколективитети, апритоа, тоаенај-единствено, затоаштоеслободно, органскоединство. Акособорностаепринципначијаосновамноштвотоверницистанувазаедница, тогаштаквиотпринципможеверојатнодабидесоцијалноапликативен, т.е. потаковурнекможедасеуредизаедницата. 

Хомјаковнеможеданевидидекасекоеопштествоеорганизиранонапринуда, назакониредкојоднадворгирегулираодносите, анеодвнатре, одеденсоборендухнасоработкаииманентнаморалност. Затоа, восекоеопштество (аХомјаковтоагогледалсамовозападното), постоиантагонизампомеѓупоединецотисистемот. Западнотоопштество, споредХомјаков, својатаисторијајапишувакакорезултатнасудиротнаиндивидуалнотоиколективното, вопостојанатензијадасеусогласииндивидуалнатаслободаијавниотпоредок, притоа, историјатаседвижиоддеспотизамдореволуција. Западнотоопштествоима „несоборен“ карактеризатоанеможедасерешииуредиодносотпоединец-држава. Западнатамислапоаѓаоднекаквапрвичнапретпоставказапримордијалнаподвоеностнапоединецотиопштествотозатоаштогонемааттоаживоискуствонасоборност, коеспоредХомјаковгоимавоправославието.

Едноваквоидеалноопштество, безнадворешнапринуда, заснованоисклучивонатоадуховноединствонаситечленови, претставуваусловзасоздавањеназаедница. Православието, сособорноста, можедапретставува, споредХомјаков, интегративнаирегулативнаосновазаедноваквоопштество. Тоабибилоопштество, заедница, безпотребаодсоздавањенаправно-политичкиинструменти. Акоимасоборноединство – немапотребаоддржава, немапотребаодправнарегулативаиинституциизарегулирањенајавниотживот. Овиеинституции, впрочемсесимптомзанепостоењенасоборност!

Хомјаковедемонстрацијанацелатасловенофилскасоцијалнаиполитичкафилософија, закојаекарактеристичнатаажелбадасеослободатодсекојанадворешнаформаипринудавоопшто. Возможналиеваквадржава, возможнолиеваквоуредување? Проценетесами.

Сите права ги задржува „Росијскаја Газета“.