Словенофилите: на трагот на оригинална руска култура

Во претходниот текст ја отворив дилемата која се јавила во руската култура за тоа кој пат да го фати Русија – Исток или Запад. Тоа направило поделба помеѓу две групи: словенофили и западњаци. Првата група – словенофилите, рековме разработувала домашна мисла и култура (се разбира не без западно влијание), втората – западњаците - увезувала (секако не без адаптирање на руските прилики). И всушност, тука, во редовите на оваа група, кај словенофилите почнала да се раѓа, она што подоцна може да се нарече оригинална руска, мисла и култура. Иако тогаш попозната и повлијателна била другата група – западњаците, кои биле и поатрактивни и поактуелни, затоа што носеле нешто ново, нешто свежо од западот што го немало дома, а било сметано за основа на прогресот.

Во овој текст ќе ги исцртаме контурите на идеите на таа словенофилска група, и ќе ги споменеме некои од најзначајните нивни претставници. Првиот комплетен израз на долгото вриење на руската култура, со кое се поставува темелот на еден длабок и плоден прaвец се првите, рани словенофили - Иван Кирејевски (1806-1856) и неговиот истомисленик Алексеј Хомјаков (1804-1860), на кои по десетина години ќе им се придружат имињата на Константин Аксаков (1817-1860) и Јуриј Самарин (1819-1876). Оваа линија на развој на мислата ќе биде присутна и во идеологијата на оние кои во историјата на руската култура се класифицирани под името почвеници, каде би можеле да се сместат Аполон Григориев (1822-1864), Николај Страхов (1828-1896), и во извесна мера Ф.М. Достоевски (1821-1881), а чии теми всушност се варијации во духот на словенофилството. После нив доаѓа една нова генерација на автори кои создаваат варијации на словенофилската тема, тие се т.н. нови словенофили: Константин Леонтјев (1831- 1891), Николај Данилевски (1822- 1885). 

Поделбата на словенофили и западњаци во 40-50-тите години на XIX век не е само политичко разединување, туку и знак на „отрезнување“ од влијанието на германската култура под чие доминантно влијание била Русија, а со тоа и обид преку спротивставување да се обмисли автентичен културен израз. Всушност, спорот од кој никнало словенофилското движење, бил токму историски дури и философски спор за судбината и иднината на Русија. Тоа не било само политичка мисла, тоа била мисла за судбината на Русија. И двајцата словенофили И. Кирејевски и А. Хомјаков уште на стартот одлучно го отворија прашањето – што е Русија, во што е нејзината суштина, нејзиниот повик и нејзиното место во светот.

Словенофилите се обидуваат да ги постават темелите на една православна култура. И во таа смисла тие се навистина на трагот на една оригинална идеја која е искажана одамна пред многу западни теоретичари. Дека Западот изградил западно-христијанска култура, а Русија, Истокот, тоа допрва треба да го стори.

И навистина, ако размислиме подлабоко, целата западна култура, сè она што консумираме од Запад, секој културен продукт е поставен на католичка или протестантска основа. Сè е или во духот на протестантизмот, или во духот на католицизмот.

Еве примери: Поп-музиката, почива на латинскиот нотен систем, кој е различен од византискиот, на пример. Понатаму, социологот Макс Вебер, одамна ја најде релацијата помеѓу „протестантската етика и духот на капитализмот“, што ќе рече дека целиот капиталистички концепт на „трупање“ богатство во слава на Севишниот е протестантски концепт. Сликарството во Византија, т.е. православното сликарство почива на сосема различен концепт на „обратна перспектива“, од западното сликарство, на чија основа се градени модерните сликарски правци кои ги сметаме за врвно достигнување на западното сликарство.

Е сега, словенофилите сакаат автентична, православна, црковна култура. Што ќе рече, Русија, Истокот воопшто, да почне да „произведува“ култура, културни артефакти кои ќе бидат на православна основа и со тоа ќе станат автентичен израз на руската култура. Секој производ треба да биде израз на духот на православието, само така тој ќе биде оригинален, а таквата култура ќе биде самобитна. 

Но и уште повеќе, словенофилите сметале дека западната култура, токму заради некои карактеристики кои ги попримила од западното христијанство, е култура на изминување, култура на издишување, или во најмала рака дека тоа е култура која во никој случај Русија не би требало да ја прифати или копира, затоа што не одговара на рускиот дух.  

Во следниот текст овие идеи конкретно ќе ги разработиме овие идеи преку учењето, токму на зачетникот на ова движење, Кирејевски. Со тоа ќе стане појасно зошто тој го критикува Западот, и кои се тие карактеристики кои се причина за неговата декаденција. И секако која е и каква е основата на која може да се изгради автентична, руска, православна култура.

Во секој случај, овие позиции на словенофилите се доволна провокација и за нас да размислиме. Дали треба да прифатиме сè што доаѓа од Западот како идеја, како културен производ, но и како идеологија, систем, право и законодавство? Дали тоа одговара на нашиот духовен хабитус, дали тоа може да се вклопи во нашиот менталитет? И на крајот на краиштата, дали треба да се амбицираме да создаваме православна култура, на темелот на долговековната црковна традиција и светото православие од апостол Павле па до денес?

Сите права ги задржува „Росијскаја Газета“.